Participatie is een containerbegrip en kan afhankelijk van de context verschillende betekenissen hebben. Er bestaat een grote diversiteit aan verschijningsvormen van participatie, waardoor het niet makkelijk is om tot een eenduidige definitie te komen. De definitie die het kennisknooppunt Participatie hanteert komt voort uit de door de Erasmus Universiteit opgestelde kennisbasis participatie en luidt:
“Participatie is een proces waarbij individuen, groepen en organisaties invloed uitoefenen op en controle delen over collectieve vraagstukken, beslissingen of diensten die hen aangaan”
Er is pas sprake van participatie wanneer de overheid een stukje van haar invloed en/of controle overdraagt aan de participanten. Daarmee zijn vormen zoals informeren, marketing en nudging geen participatie. Hierbij is, in de woorden van (de participatieladder van) Arnstein, sprake van non-participatie. Bij participatie wordt wel een stukje invloed overgedragen, bijvoorbeeld doordat mensen meedenken, meebepalen of zelforganiseren. Verder is het element ‘collectieve vraagstukken’ van belang. Er is pas sprake van participatie als het vraagstuk voorbijgaat aan een individueel belang. Het gaat dus niet om het plaatsen van een dakkapel op een woning, maar bijvoorbeeld om de herinrichting van een wijk of het opstellen van een omgevingsvisie.