Wat gebeurt er met die adviezen? In dit blog bespreken we kort een aantal aspecten van doorwerking en de belangrijkste inzichten die tijdens het leernetwerk van 31 januari 2023 naar voren zijn gekomen.
Doorwerking is overal
Met doorwerking bedoelen we het proces waarbij beslissingen en aanbevelingen van burgers worden omgezet, geïntegreerd en doorgevoerd in concrete acties en veranderingen door een gemeentelijke of provinciale overheid. Wanneer we kijken naar doorwerking, kijken we dus naar de vraag: in hoeverre worden adviezen van het burgerberaad overgenomen én daadwerkelijk uitgevoerd?
De belangrijkste conclusie van de bijeenkomst met het leernetwerk was: doorwerking is overal. Vanaf het allereerste begin, wanneer over de doelstelling van het burgerberaad wordt nagedacht, tot aan de presentatie van de adviezen – en alles hier tussenin.
De belangrijkste conclusie van deze bijeenkomst was: doorwerking is overal
Anders dan over representatie en inclusie of over de deliberatie binnen een burgerberaad, is er nog weinig bekend over wat bijdraagt aan de doorwerking ervan. Er leven echter wel veel vragen bij diegenen die bezig zijn met het organiseren van een burgerberaad. Hoe intensief moeten ambtenaren in het deliberatieproces betrokken worden, bijvoorbeeld? En hoeveel structuur moet je bieden bij het formuleren van de uiteindelijke adviezen? Hoewel dit in het eerste opzicht niet zo lijkt, hangen deze vragen nauw samen met de doorwerking van het burgerberaad na afloop. Hieronder lees je waarom.
Doelstelling beïnvloedt doorwerking
Een goede doorwerking achteraf vereist scherpte van de doelstelling vooraf. Vaak zijn de doelstellingen niet helder. Bovendien zijn er vaak meerdere doelstellingen geformuleerd, zoals goed te zien is in deze Kamerbrief van Minister Rob Jetten. De doelstellingen lopen uiteen van het verkrijgen van concrete oplossingen voor een vraagstuk, tot het creëren van draagvlak of het vergroten van eigenaarschap bij deelnemers van het burgerberaad. Bekende doelstellingen voor een burgerberaad zijn:
- Nieuwe of betere oplossingen voor een vraagstuk
- Creëren van draagvlak voor bestaand of toekomstig beleid
- Meer eigenaarschap bij deelnemers over een vraagstuk
- Verandering van kennis & houding bij de deelnemers aan het burgerberaad
- Democratische vernieuwing
- Verbetering in de relatie tussen overheid en burger
Het is belangrijk om als organisator van een burgerberaad goed na te gaan welke doelstelling(en) je nastreeft. Elke doelstelling vereist namelijk mogelijk een andere aanpak. De doelstellingen kunnen elkaar in de weg zitten, of verschillen misschien op de lange en op de korte termijn. Een heldere doelstelling - waarover goed is gecommuniceerd met (deelnemende burgers) - is echter bepalend voor het ontwerp van het beraad, en daarmee ook voor de uiteindelijke doorwerking.
Betrokkenheid van ambtenaren
In welke mate moeten ambtenaren bij de deliberatie betrokken zijn? Deze vraag kwam naar voren tijdens het leernetwerk, en het antwoord hierop bleek niet zo makkelijk. In de burgerberaden Energietransitie in de wijken Statenkwartier en Laakkwartier en Spoorwijk in Den Haag is bewust gekozen de betrokkenheid van ambtenaren minimaal te houden. De wethouder (vorige raadsperiode) wees op het belang van de onafhankelijke positie van het beraad. Te veel betrokkenheid door ambtenaren zou deelnemers mogelijk kunnen beïnvloeden.
Provincie Gelderland heeft in het Gelders Burgerberaad Klimaat een andere afweging gemaakt. Ambtenaren waren juist wel betrokken bij het burgerberaad, zodat deelnemers vragen konden stellen en beter op de hoogte waren van wat er al aan beleid is. Dit was goed voor de haalbaarheid van de adviezen. Ook kwam ter sprake dat ambtenaren die eerst hun twijfels hadden over het burgerberaad, er positiever tegenover stonden nadat zij betrokken waren geweest. Een positieve houding bij de uitvoerende ambtenaren kan ook bijdragen aan een betere doorwerking.
Kortom, hoe kan je deelnemers begeleiden om adviezen haalbaar en uitvoerbaar te maken, zonder dat dit ten koste gaat van de onafhankelijke positie van het burgerberaad? Wat is te veel of te weinig betrokkenheid?
Keuzes voor de eindrapportage
Ook in het eindrapport spelen afwegingen die van invloed zijn op de doorwerking van adviezen. Gemeente Den Haag liet het burgerberaad Statenkwartier vrij in de formulering van haar adviezen, terwijl op basis van voortschrijdend inzicht in het tweede burgerberaad Laakkwartier en Spoorwijk een vaststaand format voor de adviezen werd gebruikt. Dit format volgde een structuur van drie vragen: Wat zien we? Wat willen we? Hoe kunnen we dat bereiken? Omdat de adviezen pas recent zijn gepresenteerd, is een verschil in doorwerking tussen de twee eindrapporten nu nog niet vast te stellen. Wel kan de vraag worden gesteld of de vorm van het eindrapport effect heeft op de doorwerking.
Ervaringen zijn ook een opbrengst
Het resultaat van een burgerberaad is echter niet alleen te reduceren tot een set adviezen, in welke vorm dan ook. Veel ambtenaren die betrokken waren bij een burgerberaad wezen op een bepaalde energie onder deelnemers. Burgers hadden bijzondere ervaringen opgedaan, waren het eens of oneens met elkaar. En dit is niet allemaal uit te drukken in een advies dat alleen de consensus laat zien. Ervaringen van burgers zijn ook opbrengst van een burgerberaad. Hoe gebruiken we deze ervaringen in de doorwerking?
Verschillende werelden
De mate waarin doorwerking slaagt, heeft ook te maken met de verschillen tussen de ambtenarij en deelnemers aan het beraad. Deze binnen- en buitenwereld ligt soms ver uit elkaar. Je kunt hierbij denken aan de volgende factoren:
- Domeinen binnen gemeenten (of provincies) zijn vaak verkokerd en werken moeizaam samen
- Politieke wisseling van de wacht zorgt voor andere prioriteiten
- De tijdspanne voor het doorvoeren van adviezen is langer dan burgers wensen
- Adviezen/uitkomsten van burgerberaad staan soms haaks op bestaand beleid
- Verwachtingen van deelnemers en ontvangers lopen uiteen doordat verwachtingen van tevoren niet goed gemanaged zijn
Doorwerking begint niet pas na afloop
Doorwerking begint niet pas wanneer het burgerberaad is afgerond. De doelstelling, het ontwerp, de begeleiding door ambtenaren en de vorm van de adviezen in het eindrapport hebben allemaal effect op de uiteindelijke doorwerking. Daarnaast is ook een interessante vraag wat je in de doorwerking meeneemt: zijn dat alleen de adviezen of ook de ervaringen van burgers? Het leernetwerk bood inzichten in de vragen die er in de praktijk spelen. Hier zullen we in volgende gesprekken verder op doorgaan.
Dit blog is gebaseerd op kennis uit onderzoek en uit gesprekken met deelnemers aan het leernetwerk. Dit blog is geschreven door Maria Kapteijns en Gertjan de Groot in samenspraak met de consortiumpartners van het leernetwerk Christine Bleijenberg, Marianne van Bochove (De Haagse Hogeschool), Willemijn Vermeer, Guillaume Straatjes en Reint Jan Renes (Hogeschool van Amsterdam).